Badanie RTG od A do Z: ile kosztuje, jak się przygotować?

RTG, potocznie nazywane prześwietleniem rentgenowskim, to proste i niedrogie badanie obrazowe, które umożliwia obejrzenie organów wewnętrznych. Podczas badania wiązka promieni jest kierowana precyzyjnie w konkretne miejsce, przechodząc przez skórę, narządy i kości. Dzięki temu możliwe jest uzyskanie dokładnego obrazu badanego obszaru. Aby wykonać badanie RTG w ramach NFZ, potrzebne jest skierowanie od lekarza pierwszego kontaktu.

Od dziesięcioleci badanie rentgenowskie kojarzy się z pierwszym kontaktem pacjenta z nowoczesną diagnostyką obrazową. Towarzyszy nam w sytuacjach nagłych, przy drobnych urazach, ale i wtedy, gdy lekarz potrzebuje dokładnej oceny stanu zdrowia. Chociaż każdy słyszał o tym, jak działa rentgen, dla wielu osób tajemnicą pozostaje, skąd bierze się obraz i dlaczego powstaje zdjęcie rentgenowskie, które staje się podstawowym narzędziem diagnostycznym w tak wielu dziedzinach medycyny. Właśnie wokół pytań o sens, znaczenie i potencjalne ryzyko związane z promieniami rodzi się ciekawość, którą rozwiewa ten artykuł. To zaproszenie do poznania, jak promienie, które przez lata budziły respekt, stały się sprzymierzeńcem medycyny, umożliwiając lekarzom wgląd w strukturę ciała pacjenta i dając szansę na szybsze wykrycie chorób, w tym tak poważnych, jak nowotwory płuc czy problemy układu moczowego.

RTG – co to jest i na czym polega badanie?

Badanie RTG (rentgenowskie) jest jedną z najbardziej znanych metod badania obrazowego. Uzyskanie obrazu ciała wewnętrznego jest możliwe dzięki zastosowaniu promieniowania rentgenowskiego (tzw. promieniowania X). Emitowana przez aparat rentgenowski wiązka promieni jest pochłaniana przez tkanki w różnym stopniu. Ich absorpcja zależy od gęstości tkanek. Kości, jako struktury o dużej gęstości, pochłaniają więcej promieniowania, dlatego na zdjęciu są widoczne jako jasne miejsca. Natomiast tkanki miękkie przepuszczają więcej promieni, więc są ciemniejsze.

Przed badaniem pacjent zostaje ustawiony w odpowiedniej pozycji, w zależności od badanych organów. Musi on znaleźć się pomiędzy źródłem promieniowania a detektorem. W celu ochrony narządów przed promieniowaniem pacjent może otrzymać specjalny fartuch ochronny zawierający ołów. Istotne jest, aby podczas wykonywania zdjęcia pozostać nieruchomym, ponieważ każdy ruch może wpłynąć na jakość obrazu. Następnie technik radiolog wykonuje zdjęcie, które zostaje zapisane na kliszy lub w formie cyfrowej. Zdjęcie rentgenowskie pozwala lekarzowi na ocenę zdrowia pacjenta i wykrycie ewentualnych nieprawidłowości. RTG często jest wykorzystywane przy diagnozie chorób płuc i złamań kończyn dolnych oraz górnych.

Na pewno wielu pacjentów zadaje sobie pytanie, czy badanie RTG jest bezpieczne dla zdrowia? Warto wiedzieć, że jedną z właściwości promieniowania rentgenowskiego jest jonizacja. Zjawisko to z biologicznego punktu widzenia jest niekorzystne dla człowieka. Jednak bezpieczeństwo RTG zależy od dawki napromieniowania, wieku pacjenta oraz rodzaju tkanki napromieniowanej. Z tego względu inne dawki promieniowania są stosowane u dzieci, a inne przy badaniu osób dorosłych.

Organizmy żywe na Ziemi zawsze mają i będą mieć do czynienia z promieniowaniem jonizującym, np. z radioizotopami skorupy ziemskiej czy z promieniowaniem kosmicznym. Komórki ciała radzą sobie dobrze ze skutkami promieniowania, przede wszystkim poprzez odtwarzanie zniszczonych tkanek.

W diagnostyce RTG istotne znaczenie ma dawka promieniowania. Miarą wielkości narażenia na negatywne skutki promieniowania jest dawka efektywna, mierzona jednostką siwert (Sv). W przypadku pojedynczego badania rentgenowskiego wykorzystywane są małe dawki promieni rentgenowskich. Bardziej inwazyjny wpływ promieni X jest stosowany w radioterapii, wykorzystywanej przy leczeniu nowotworów złośliwych.

Kiedy wykonuje się badanie RTG?

Jest wiele wskazań do przeprowadzenia badania RTG. Lekarz wystawia pacjentowi skierowanie na takie prześwietlenie np. podczas wizyty domowej (Link do artykułu: Wizyta domowa lekarza – jak przebiega i ile kosztuje?) lub w ramach telemedycyny. Wykonanie badanie jest wymagane w przypadku:

• przebytego urazu (np. złamanie kości);
• dolegliwości ze strony układu mięśniowo-szkieletowego, które mogą występować np. w przebiegu reumatoidalnego zapalenie stawów;
• silnych bólów brzucha;
• podejrzenia chorób układu oddechowego, w tym m.in. przy zapaleniu płuc;
• podejrzenia kamicy nerkowej;
• podejrzenia, że ciało obce znajduje się w przewodzie pokarmowym lub w drogach oddechowych;
• występowania objawów choroby nowotworowej;
• wieloletnich palaczy tytoniu jako badanie profilaktyczne.

Do najczęściej badanych za pomocą promieni rentgenowskich części ciała należą m.in. kończyny górne i dolne, klatka piersiowa, jama brzuszna, kręgosłup, stawy, głowa, zatoki, zęby.

Zdarza się, że potrzebne jest wykonanie badania RTG z kontrastem. Środek kontrastowy, w zależności od badanego obszaru ciał, jest podawany dożylnie (urografia), doustnie (górny odcinek przewodu pokarmowego) lub odbytniczo w przypadku, gdy badanie obejmuje dolny odcinek przewodu pokarmowego.

Czy można zrobić zdjęcie RTG bez skierowania?

Przepisy dotyczące badania RTG są jednolite i dotyczą wszystkich pacjentów, zarówno tych korzystających z finansowania NFZ, jak i leczących się prywatnie. W przypadku badań na NFZ skierowanie musi zostać wystawione przez lekarza zatrudnionego w placówce, która ma umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia lub przez lekarza POZ. Natomiast przy badaniu RTG prywatnym, czyli opłaconym przez pacjenta, skierowanie może być od lekarza pierwszego kontaktu, od specjalisty pracującego w placówkach NFZ lub od lekarza z gabinetu prywatnego.

Na każde badanie RTG, wykorzystujące promieniowanie jonizujące, potrzebne jest skierowanie od lekarza – może być w formie pisemnej lub jako e-skierowanie w formie elektronicznej. Skierowanie powinno zawierać cel i uzasadnienie badanie oraz wstępne rozpoznanie kliniczne. Tylko badanie RTG punktowe może zostać wykonane bez skierowania.

W sytuacji, gdy pacjent posiada skierowanie na badanie RTG w ramach NFZ, musi je wykonać w miejscu wskazanym przez lekarza wystawiającego skierowanie. Natomiast, gdy chce skorzystać z prywatnego RTG, wtedy może samodzielnie wybrać placówkę, w której skorzysta z usługi (np. w ramach prywatnego ubezpieczenia zdrowotnego w różnych firmach jak Signal Iduna i pakiet Pełnia Zdrowia Direct+).

Podczas wykonywania badania RTG specjalne zasady bezpieczeństwa powinny być zachowane w przypadku dzieci, kobiet w ciąży i osób starszych z implantami. U dzieci dawka promieniowania musi być zminimalizowana – jest to możliwe dzięki zastosowaniu nowoczesnego sprzętu i innowacyjnych technik. Dodatkowo w ramach bezpieczeństwa pacjentom zakłada się fartuchy ołowiane, które mają chronić wrażliwe obszary ciała.

Badanie RTG nie może być wykonywane u kobiet w pierwszym trymestrze ciąży. W późniejszych miesiącach ciąży może być ono realizowane, ale tylko w przypadkach awaryjnych, np. złamania, poważne urazy. Do przeprowadzenia badania u kobiet spodziewających się dziecka potrzebna jest zgoda lekarza prowadzącego ciążę. Jeśli jednak jest to możliwe, zaleca się rozważenie innych metod diagnostycznych, np. USG.

Osoby starsze, posiadające metalowe implanty (protezy, endoprotezy), powinny przed badaniem rentgenowskim powiadomić o tym personel techniczny. Tego rodzaju wszczepione elementy mogą zakłócać obraz RTG. Aby zdjęcie wyszło dokładne, radiolodzy muszą odpowiednio ustawić pacjenta i wykonać obraz z różnych perspektyw.

Jak przygotować się do badania RTG?

Na ogół badanie RTG nie wymaga specjalnego przygotowanie. Wyjątkiem są prześwietlenia dotyczące jamy brzusznej, miednicy i dolnego odcinka kręgosłupa oraz badania z kontrastem. W tym przypadku pacjent musi otrzymać specjalną substancję poprawiającą widoczność obrazowanych tkanek. Natomiast przy badaniach jamy brzusznej należy stosować lekkostrawną dietę, unikać produktów bogatych w błonnik, napojów gazowanych i produktów mlecznych. Ostatni posiłek należy zjeść najpóźniej 6 godzin przed prześwietleniem. 24 godziny przed badaniem trzeba przyjąć dostępny bez recepty środek przeczyszczający oraz preparat na wzdęcia. Czynności te mają ułatwić pozbycie się zalegających w układzie pokarmowym gazów, które mogłyby zaburzyć obraz badanej części ciała.

W dniu badania warto założyć wygodną odzież, taką, którą szybko uda się zdjąć z badanego obszaru. Warto także zrezygnować z zakładania biżuterii (np. zegarek, kolczyki, łańcuszek) w okolicy części ciała, która będzie prześwietlana.

Ile kosztuje RTG prywatnie i jak długo się czeka na NFZ?

Cena badania RTG w placówkach prywatnych zależy od badanego obszaru ciała, liczby miejsc poddawanych badaniu oraz lokalizacji placówki, gdzie będzie wykonywane prześwietlenie rentgenowskie.

W większych miastach i nowoczesnych ośrodkach koszt badania RTG może być wyższy. W ramach NFZ badanie RTG jest bezpłatne, jednak wymaga skierowania i trzeba zapisać się na określony termin. Zdarza się, że na bezpłatne badanie rentgenowskie NFZ trzeba czekać kilka dni. Najszybciej można wykonać badanie RTG w placówkach prywatnych, jednak trzeba za nie zapłacić (np. w placówkach Medicover).

Przykładowa cena RTG w zależności od badanego obszaru ciała pacjenta:

• RTG mostka- cena od 20 do 130 zł;
• RTG jamby brzusznej – cena od 20 do 150 zł;
• RTG klatki piersiowej – cena od 15 do 170 zł;
• RTG całego kręgosłupa – cena od 40 do 170 zł;
• RTG czaszki lub RTG stawu skokowego – cena od 20 do 100 zł;
• RTG zęba – cena od 10 do 30 zł;
• RTG dłoni – cena od 20 do 80 zł;
• RTG stopy – cena od 15 do 140 zł;
• RTG rzepki – cena od 20 do 130 zł;
• RTG palca ręki – cena od 50 do 90 zł;
• RTG mammografia – cena od 30 do 150 zł;
• RTG zatok, RTG żuchwy, RTG nadgarstka, RTG pięty, RTG stawów biodrowych – cena od 15 do 100 zł.

Badanie RTG jest dostępne w pakietach medycznych, wtedy zależnie od posiadanego pakietu może być bezpłatne lub częściowo płatne. Można je wykonać kilka razy w roku w placówce wskazanej przez świadczeniodawcę. Liczba wykonywanych badań w ramach umowy może być limitowana, ale podobnie jest w przypadku innych metod diagnostycznych, np. rezonans magnetyczny.

Co może pokazać RTG i jak interpretować wyniki?

Wyniki badania RTG są zapisywane w postaci obrazów na płycie CD. Najczęściej pacjent otrzymuje wynik prześwietlenie od razu po badaniu, dłużej trzeba czekać na opis. Niektóre placówki przesyłają opis w formie elektronicznej po kilku dniach. W innych trzeba odebrać wynik wraz z opisem po określonym czasie.

Zdarza się, że po badaniu RTG lekarz zleci dalszą diagnostykę. Może do tego dojść, jeśli stwierdzi on nieprawidłowości na obrazie lub gdy wyniki są niejednoznaczne i wymagają rozszerzenie diagnostyki o inne metody obrazowania oraz badania laboratoryjne. Decyzję o dalszej diagnostyce podejmuje lekarz na podstawie analizy zdjęcia RTG oraz po szczegółowym przebadaniu pacjenta.

Zdjęcie rentgenowskie to jedna z najpopularniejszych metod diagnostycznych, wykorzystywanych przy złamaniach kończyn, chorobach płuc itp. Częstotliwość wykonywania badań RTG powinna być ograniczona do niezbędnego minimum. Wybierając się na badanie RTG, trzeba mieć ze sobą skierowanie oraz dowód osobisty.